Ο αυτοκαταστροφικός έφηβος: Οδηγός για πρόληψη & στήριξη

Πώς να βοηθήσω κάποιον φίλο που έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις; Πώς θα προλάβω έναν μαθητή που θέλει να βλάψει τον εαυτό του; Δύσκολη ερώτηση που μάς πηγαίνει σε σκέψεις που θέλουμε να αποφύγουμε αλλά που ενίοτε μας περιτριγυρίζουν. Δίχως άλλο, η καλύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος της αυτοκτονίας του παιδιού και του εφήβου είναι η πρόληψη. Όσο κι αν πρόκειται για ένα δυσάρεστο θέμα που μας δημιουργεί ένα σφίξιμο στην καρδιά, είναι απαραίτητο και χρήσιμο να είμαστε σωστά ενημερωμένοι…

Η εκτίμηση του κινδύνου που διατρέχει το παιδί και ο έφηβος δεν είναι πάντα εύκολη. Οι έφηβοι συνήθως αντιμετωπίζουν τους δασκάλους ή τους καθηγητές ως πρόσωπα εξουσίας και αποφεύγουν να μοιραστούν τις ανησυχίες τους μαζί τους. Ο εκπαιδευτικός θα προσπαθήσει να διαπιστώσει αν υπάρχουν παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο να εκδηλώσει ένα παιδί ή ένας έφηβος αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ή αντίθετα, αν υπάρχουν προστατευτικοί παράγοντες που μειώνουν τον κίνδυνο της αυτοκτονίας.

Όταν ένα παιδί ή ένας έφηβος κάνει μια απόπειρα αυτοκτονίας συνήθως έχει εκτεθεί σε σημαντικό stress, είτε επειδή έχει προηγηθεί κάποιο επώδυνο γεγονός είτε επειδή αντιμετωπίζει στο σπίτι ή στο σχολείο προβλήματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Πολλές φορές τα παιδιά και οι έφηβοι επιβαρύνονται από γεγονότα που δεν είναι τόσο επώδυνα σε μια πιο αντικειμενική προσέγγιση. Ίσως ο κυριότερος στρεσογόνος παράγοντας είναι το δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον. Προβλήματα που μπορεί να υπάρχουν στην οικογένεια και να επιβαρύνουν τον έφηβο είναι:

• Προβλήματα ψυχικής υγείας των γονέων
• Αλκοόλ ή/και χρήση ουσιών από τους γονείς
• Αντικοινωνική συμπεριφορά των γονέων
• Ανεργία των γονέων
• Παραμέληση του παιδιού. Η έλλειψη χρόνου εκ μέρους των γονέων και η κακή επικοινωνία συχνά βιώνονται από το παιδί ως απόρριψη.
• Βία και κακοποίηση του παιδιού (σωματική ή σεξουαλική). Το κακοποιημένο παιδί μπορεί να έχει τραύματα (καψίματα, μελανιές κλπ) για τα οποία αρνείται να συζητήσει και να πει πως προκλήθηκαν.
• Αδιαφορία ή υπερπροστατευτικότητα των γονέων
• Ακαμψία και αυταρχισμός των γονέων
• Συχνοί καυγάδες μέσα στην οικογένεια
• Κακή επικοινωνία και δυσκολία στην έκφραση συναισθημάτων μέσα στην οικογένεια
• Διαζύγιο των γονέων
• Θάνατος ενός γονέα. Ειδικά αν συμβεί πριν την ηλικία των 13 ετών είναι σημαντικός προδιαθεσικός παράγοντας για την εμφάνιση κατάθλιψης στο παιδί.

Άλλα γεγονότα ή καταστάσεις που μπορεί να επιβαρύνουν ένα παιδί ή έναν έφηβο και να αυξήσουν την πιθανότητα να γίνει αυτοκαταστροφικός είναι:

• Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου (π.χ. θάνατος)
•  Ο χωρισμός από έναν ερωτικό σύντροφο
• Ο εκφοβισμός/ ο χλευασμός από τους συνομηλίκους
• Η απομόνωση από τους συνομηλίκους και η μοναξιά
• Τα προβλήματα με το νόμο
• Η αυτοκτονία συγγενούς ή φίλου
• Η χρήση ουσιών από συγγενή ή φίλο
• Η μετακόμιση σε πολύ μακρινή περιοχή και ο αποχωρισμός από τους φίλους ή τους συμμαθητές
• Η φυγή από το σπίτι
• Η απογοήτευση από τις επιδόσεις στο σχολείο και η αποτυχία στις εξετάσεις
• Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, η έκτρωση
• Η κακοποίηση (σωματική, σεξουαλική κλπ)
• Η μόλυνση από HIV ή άλλες σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες
• Οι φυσικές καταστροφές
• Η σοβαρή σωματική ασθένεια και ο σοβαρός τραυματισμός (σε περίπτωση που προκαλούν αναπηρία και παραβλάπτουν τη φυσιολογική λειτουργικότητα του παιδιού

Τα στρεσογόνα γεγονότα που αναφέρθηκαν επιβαρύνουν σημαντικά το παιδί και τον έφηβο, ωστόσο από μόνα τους δεν αρκούν. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γενετικών, βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

Οι αυτοκαταστροφικοί έφηβοι νιώθουν απελπισμένοι κι αβοήθητοι. Μπορεί να αισθάνονται ανήμποροι να διαχειριστούν τα προβλήματά τους ή ανίκανοι να επέμβουν σε σημαντικούς για τους ίδιους τομείς της ζωής τους και να καταφέρουν αυτά που θέλουν (π.χ. να πάρουν καλούς βαθμούς, να έχουν καλές αθλητικές επιδόσεις, να είναι αγαπητοί από γονείς και φίλους, να έχουν απήχηση στο άλλο φύλο κλπ). Πολλές φορές μετά από μια αποτυχία εξάγουν γενικευμένα αρνητικά συμπεράσματα για τις ικανότητές τους ή για τη συνολική αξία τους σαν άτομα.

Υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να αντιληφθούν οι φίλοι του αυτοκαταστροφικού παιδιού ή του εφήβου, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στις επιδόσεις στο σχολείο, στην παρακολούθηση των μαθημάτων, στην προσωπικότητα ή στη συμπεριφορά πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Τέτοιες αλλαγές είναι:

• Έχει καταθλιπτική διάθεση. Μπορεί να είναι ευσυγκίνητος ή ευερέθιστος και θυμωμένος. Μπορεί επίσης να είναι κυκλοθυμικός και συναισθηματικά ασταθής.
• Πενθεί για σημαντική απώλεια (θάνατος φίλου), θάνατος μέσα στην οικογένεια, χωρισμός από ερωτικό σύντροφο)
• Παραμελεί την εμφάνιση και την προσωπική υγιεινή
• Δείχνει να μην ενδιαφέρεται για όσα συμβαίνουν γύρω του
• Χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που τον ευχαριστούσαν (αθλητικές, κοινωνικές, καλλιτεχνικές κλπ)
• Σκέφτεται το θάνατο. Μπορεί να εκφράσει τις σκέψεις για το θάνατο γράφοντας κάποια έκθεση ή ζωγραφίζοντας στο μάθημα των καλλιτεχνικών.
• Απομονώνεται από τους φίλους και από την οικογένεια. Περνά πολύ χρόνο μόνος του και δε μοιράζεται τις σκέψεις του με τους άλλους.
• Δυσκολεύεται να κάνει φίλους, κάνει παρέα με συνομηλίκους που κάνουν χρήση αλκοόλ ή ουσιών, απομακρύνεται από συνομηλίκους με πιο υγιή συμπεριφορά.
• Πέφτουν οι επιδόσεις του στο σχολείο (μικρή συμμετοχή στην τάξη, δυσκολία στην παρακολούθηση, συχνή αργοπορία, μείωση στην προσπάθεια, πτώση στους βαθμούς).
• Κάνει συχνά σκασιαρχεία, αδικαιολόγητες και επαναλαμβανόμενες απουσίες.
• Έχει ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Π.χ. κάνει σεξ χωρίς προφυλάξεις, αλλάζει ερωτικούς συντρόφους, κάνει χρήση ουσιών, οδηγεί επικίνδυνα, καπνίζει υπερβολικά.
• Έχει παραβατική συμπεριφορά και προβλήματα με το νόμο.
• Αυτοτραυματίζεται ή αυτοακρωτηριάζεται. Πολλοί αυτοκαταστροφικοί έφηβοι χαράσσονται με μαχαίρια, ξυράφια και άλλα αιχμηρά αντικείμενα.
• Κάνει χρήση ουσιών.
• Έχει στην κατοχή του όπλο ή άλλο θανατηφόρο μέσο.
• Υπάρχουν ενδείξεις διαταραχής διατροφής (μεταβολή στο βάρος, άρνηση να φάει μπροστά σε κόσμο, υπερβολική άθληση κλπ. )

Πολλές φορές ο νέος που σκοπεύει να αυτοκτονήσει δίνει άμεσα ή έμμεσα μηνύματα στους γύρω του γι’ αυτό που σκοπεύει να κάνει. Μπορεί να συζητά ή να γράφει για την αυτοκτονία και το θάνατο ή να δηλώνει ότι θέλει να πεθάνει, π.χ. λέγοντας «μακάρι να ήμουν νεκρός», «η ζωή δεν έχει νόημα», «ποιος νοιάζεται αν πεθάνω» κλπ. Τέτοιες δηλώσεις πρέπει πάντα να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

Μπορεί επίσης να χαρίζει αγαπημένα αντικείμενα, να αποχαιρετά τους φίλους του ή να δείχνει μια ξαφνική και ανεξήγητη βελτίωση στη διάθεση μετά από μια περίοδο μελαγχολίας ή απόσυρσης. Αυτή η φαινομενικά καλή διάθεση μπορεί να οφείλεται στην απόφαση που πήρε να δώσει τέλος στη ζωή του. Μπορεί να αισθάνεται ότι βρήκε έναν τρόπο να λύσει τα προβλήματά του και να βγει από το αδιέξοδο.
Αυτά τα σημάδια είναι ενδεικτικά ότι ο έφηβος διατρέχει κίνδυνο να αυτοκτονήσει. Κανένα από αυτά δε σημαίνει ότι υποχρεωτικά θα το κάνει. Η επικινδυνότητα της κατάστασης δεν καθορίζεται από τον αριθμό των σημαδιών που εκδηλώνει στη συμπεριφορά του το παιδί ή έφηβος.
Επιπλέον, αυτά τα σημάδια δε σημαίνουν μόνο ότι ο νέος κινδυνεύει να αυτοκτονήσει. Πολλά από αυτά σημαίνουν ότι έχει προβλήματα ψυχικής υγείας, ότι κάνει χρήση ουσιών, ότι είναι θύμα κακοποίησης ή ότι σκέφτεται να το σκάσει από το σπίτι του. Σε κάθε περίπτωση έχει άμεση ανάγκη για ψυχολογική στήριξη!

Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε

ε δ ώ

όπου θα βρείτε έναν Οδηγό για την πρόληψη της αυτοκτονίας παιδιών και εφήβων που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Δημιουργός του η «ΚΛΙΜΑΚΑ», που είναι ένας Μη Κυβερνητικός Οργανισμός  που δραστηριοποιείται στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας και στην υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής ενσωμάτωσης αποκλεισμένων πληθυσμών τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Ο οδηγός στοχεύει στην ενημέρωση των εκπαιδευτικών για το πρόβλημα της αυτοκτονίας των παιδιών και των εφήβων, ούτως ώστε να είναι σε θέση να εκτιμήσουν τον κίνδυνο που διατρέχουν οι μαθητές. Συγκεκριμένα:

• Γίνεται αναφορά στους παράγοντες που προστατεύουν τα παιδιά και τους εφήβους και στους παράγοντες που τους εκθέτουν σε κίνδυνο.
• Δίνονται πληροφορίες για τις κυριότερες ψυχικές νόσους των παιδιών και των εφήβων.
• Περιγράφεται η συμπεριφορά του μαθητή που κάνει αυτοκαταστροφικές σκέψεις και τα «προειδοποιητικά σημάδια» που πρέπει να προσέξει ο δάσκαλος ή ο καθηγητής.
• Υποδεικνύονται τρόποι χειρισμού του μαθητή που βρίσκεται σε κίνδυνο.
• Περιγράφονται οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν σε περίπτωση που κάποιος μαθητής αυτοκτονήσει ή επιχειρήσει να αυτοκτονήσει.
• Δίνονται οδηγίες για την κατάρτιση ενός πλάνου για την αντιμετώπιση της κρίσης.
• Τέλος, προτείνεται η ανάπτυξη δεσμών του σχολείου με τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας της κοινότητας με σκοπό τόσο τις δράσεις πρόληψης όσο και την αποτελεσματικότερη παρέμβαση σε περίοδο κρίσης.

Επίσης

ε δ ώ

θα βρείτε ένα κατατοπιστικό άρθρο του Νευρολόγου – Ψυχίατρου Παναγιώτη Συκιώτη για την αυτοκτονία στην εφηβεία  που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Αρχαιολογία & Τέχνες.

Η ιστοσελίδα http://stopsuicide.posterous.com/ θα μπορούσε να σας βοηθήσει εάν κάνετε σκέψεις να βλάψετε τον εαυτό σας.

Υπάρχει βεβαίως και η Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία: 801 801 99 99
Η Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία είναι η μοναδική στην Ελλάδα Γραμμή Παρέμβασης και Υποστήριξης ανθρώπων που εκδηλώνουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.