Με αφορμή την οδηγία του Υπουργείου Παιδείας για αφιέρωση δύο διδακτικών ωρών σ΄ένα θέμα ιδιαίτερα οδυνηρό και δυνατό, το Ολοκαύτωμα [27 Ιανουαρίου: «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος»], σκεφτήκαμε να συγκεντρώσουμε κάποιες προτάσεις, κρατώντας μακριά απ΄τα σχολεία, τα σπίτια και την κοινωνία μας κάθε σκέψη και πράξη που αντιστρατεύεται τον άνθρωπο.
Άραγε, πώς μιλάμε για το Ολοκαύτωμα στα παιδιά;
Η Γερμανοεβραία Αννα Φρανκ γράφει στο ημερολόγιό της, σε φωτογραφία τραβηγμένη λίγο πριν από τη σύλληψη της ιδίας και της οικογένειάς της στο Αμστερνταμ, το 1942, από τους ναζιστές
Η παιδική λογοτεχνία, σίγουρα βοηθά να μιλήσουμε στα παιδιά για το Ολοκαύτωμα, την πιο σκοτεινή περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας.
Τα βιβλία προσεγγίζουν με λογοτεχνικό τρόπο τη διατήρηση της μνήμης, όταν οι αναμνήσεις χαθούν. Συμπυκνώνουν το τεράστιο θέμα του πώς, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο θα κρατήσουν οι παλαιότερες γενιές ζωντανές τις μνήμες όσον αφορά το πλήγμα που δέχτηκε ο πολιτισμός κατά τον 20ό αιώνα.
Για παράδειγμα, η παιδαγωγός και συγγραφέας Μαρίζα Ντεκάστρο μετέφρασε ένα βιβλίο της Ιρέν Κοέν Ζανκά για την Άννα Φρανκ και την εξόντωση των εβραίων, με τίτλο «Το δέντρο βλέπει». Πρόκειται για ένα εικονογραφημένο βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά του Δημοτικού.
Διαβάζοντας την ιστορία της Αννας, όπως την αφηγείται το δέντρο, οι αναγνώστες αντιλαμβάνονται όλες τις πλευρές της ανθρώπινης φύσης τόσο για το καλό όσο και για το κακό (φόβος, αλαζονεία, κακία, αδιαφορία, αλλά και συμπόνια). Δουλεύοντας πάνω στο πολυεπίπεδο σύντομο κείμενο, ο αναγνώστης προβληματίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα (ισότητα, καταπολέμηση των διακρίσεων και του αποκλεισμού), την ηθική (προστασία της ανθρώπινης ζωής και της αξιοπρέπειας), τον τρόπο με τον οποίο το μικρό και τυχαίο γίνεται μεγάλο, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα και πώς συγκροτούνται, την παθητικότητα και την καταπολέμησή της με άξονα μια προσδοκώμενη ενεργητική στάση απέναντι σε καθετί που θίγει ομάδες και κοινωνικά δικαιώματα αλλά και την πολιτική.
Αφορμή για να συζητήσει κανείς θέματα σχετικά με τη διατήρηση της μνήμης δεν είναι ούτε οι ιστορικές επέτειοι ούτε τα κεφάλαια της σχολικής ύλης, αν πρόκειται για νέους σχολικής ηλικίας. Οι αφορμές προκύπτουν κάθε στιγμή καθώς παρακολουθούμε τα κοινωνικά φαινόμενα που αναφύονται δίπλα μας – το κυνήγι των μειονοτήτων, τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό, τις κάθε μορφής διακρίσεις. Όλα αυτά τα φαινόμενα μοιραία κατευθύνουν τον προβληματισμό μας στις αιτίες που τα γέννησαν, στις ρίζες τους. Το Ολοκαύτωμα τα περιλαμβάνει όλα.
Αναπτύσσοντας την κριτική σκέψη
Η γενιά μας μπορεί να έχει ακόμη προσωπική επαφή με ανθρώπους που επέζησαν του Ολοκαυτώματος, θύματα της εξωφρενικής γραφειοκρατικής ιδεοληψίας η οποία διέλυσε τον κοινωνικό ιστό της Ευρώπης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: εβραίους, τσιγγάνους, κομμουνιστές, αντιφρονούντες προς το ναζιστικό καθεστώς. Τα παιδιά δεν έχουν συνήθως πρόσβαση στις αναμνήσεις των ενηλίκων, μπορούν όμως να έχουν πρόσβαση στη γνώση που απορρέει από αυτές και να ευαισθητοποιηθούν μέσω των βιβλίων, είτε αυτά είναι μαρτυρίες είτε κείμενα μυθοπλασίας.
Μαρτυρίες υπάρχουν εκατοντάδες σε κάθε γλώσσα και αποτελούν ένα πολύ δυνατό και αξιόπιστο εργαλείο για την επικαιροποίηση της μνήμης. Η επεξεργασία των μαρτυριών από άτομα νεαρής ηλικίας δεν είναι απλή υπόθεση. Το σοβαρότερο ζήτημα που ενδέχεται να προκύψει είναι εκείνο της ταύτισης των αναγνωστών (εφόσον μιλάμε για βιβλία) ή των ακροατών με τους φορείς των μαρτυριών. Οι νέοι έχουν την τάση να ταυτίζονται με λογοτεχνικούς ή άλλους ήρωες, κάτι στο οποίο προσέβλεπαν παλαιότερα οι συγγραφείς νεανικών βιβλίων και οι εκπαιδευτικοί, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο οι νέοι και τα παιδιά πλησίαζαν ουσιαστικότερα την ψυχολογία των ηρώων.
Όταν όμως αναφερόμαστε σε μαρτυρίες από το Ολοκαύτωμα η ταύτιση είναι όχι μόνον εντελώς αδύνατη, αλλά έως και απαγορευτική. Είναι γεγονός ότι η ανάγνωση μαρτυριών, ή η επαφή με επιζώντες που αφηγούνται προσωποποιεί την Ιστορία, καθώς μιλούν συγκεκριμένοι άνθρωποι που έζησαν αυτές τις καταστάσεις. Είναι όμως επίσης καθοριστική για την αντίληψή μας για την Ιστορία γενικότερα.
Ωστόσο κανένας μας δεν μπορεί να μπει στη θέση εκείνων ούτε να αντιμετωπίσει τα διλήμματα που τους έπνιγαν. Επιπλέον, κάθε μαρτυρία είναι μοναδική και ανεξάρτητα από το αν μπορεί να ενταχθεί σε κάποια κατηγορία, πρέπει να τοποθετείται σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Για τη στάση των θυμάτων αλλά και των θυτών έχουν γραφεί χιλιάδες σελίδες και τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά.
Οφείλουμε λοιπόν κατά κύριο λόγο να ασκούμε τα νεανικά μυαλά στην ανάλυση, στην κατανόηση και εντέλει στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης και κοινωνικής συνείδησης. Κατά συνέπεια δεν κρύβουμε αυτά τα εξαιρετικά τραυματικά γεγονότα από το νεανικό κοινό ηθικολογώντας γενικά και αόριστα περί ηθικών αξιών, αλλά τα θέτουμε στην κρίση τους. Άλλωστε η εμπειρία των επιζώντων πρέπει να υμνεί τη ζωή και όχι τον θάνατο, όπως είπε σε μια ομιλία της η ιστορικός Ρίκα Μπενβενίστε.
Μαρτυρίες, μυθοπλασία και διδακτικά βοηθήματα
Από τις μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα που απευθύνονται σε παιδιά ξεχωρίζουν εκείνες των ανηλίκων:
Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ (εκδ. Πατάκη),
Το ημερολόγιο της Rutka (εκδ. Πατάκη),
Κρυμμένα παιδιά στην Ελλάδα της Κατοχής (εκδ. Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος).
Όσον αφορά τα βιβλία μυθοπλασίας, οι συγγραφείς έχουν κοινή στρατηγική: με όχημα ήρωες που ταιριάζουν ηλικιακά με τους αναγνώστες ξεδιπλώνουν ιστορίες που αναφέρονται στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ακουμπούν έμμεσα το Ολοκαύτωμα.
Νύξεις υπάρχουν στα βιβλία:
Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου (Αλκη Ζέη, εκδ. Μεταίχμιο),
Πήλινες Μούσες (Σπ. Τσίρος, εκδ. Κέδρος),
Μια μπαλάντα για τη Ρεβέκκα (Μ. Κλιάφα, εκδ. Μεταίχμιο),
Η ώρα των σκύλων (Ε. Μπριζού-Πελλέν, εκδ. Αγρα).
Βιβλία με κύριο θέμα το Ολοκαύτωμα:
Άννα Φρανκ (Τζ. Πουλ, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες),
Η βαλίτσα της Χάνα (Κ. Λιβάιν, εκδ. Σαββάλας)
Για εφήβους:
Τα σπίτια με το αστέρι (Στ. Ρος, εκδ. Σαββάλας),
Μάους (Α. Σπίγκελμαν, εκδ. Zoobus),
Τόμι (Α. Blottière, εκδ. Πόλις),
Το παιδί του Νώε (Ε. Ε. Σμιτ, εκδ. Opera),
Η επιλογή της Σόφι (Ου. Στάυρον, εκδ. Ποταμός).
Για εκπαιδευτικούς:
Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό σχολείο (Γ. Κόκκινος & συνεργάτες, εκδ. Ταξιδευτής),
Υλικά για τη Διδασκαλία του Ολοκαυτώματος (εκδ. Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος).
Ταινίες:
-
«Νεοναζί -Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης», ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου Στέλιου Κούλογλου, δείτε το ε δ ώ
-
«Οι Ναζί στην Ελλάδα», μοναδικό κινηματογραφικό ντοκουμέντο, δείτε το ε δ ώ
-
«Αμήν», του Κώστα Γαβρά
-
«Η ζωή είναι ωραία», του Ρομπέρτο Μπενίνι
-
«Το κύμα» του Ντένις Γκάνζελ
-
«Ο πιανίστας» του Ρομάν Πολάνσκι
-
«Η λίστα του Σίντλερ» του Στήβεν Σπίλμπεργκ
-
«Το Ολοκαύτωμα – The Holocaus», δείτε το ε δ ώ
-
«Άουσβιτς – 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», δείτε το ε δ ώ
-
«Η δίκη της Νυρεμβέργης, η δίκη του Ολοκαυτώματος», δείτε το ε δ ώ
-
Βίντεο της ομάδας Μπορούσια Ντόρτμουντ, με τίτλο «Το ποδόσφαιρο και οι ναζί δεν πάνε μαζί», ε δ ώ, βίντεο που αντιμετωπίζει το ναζισμό με χιούμορ, περνώντας παράλληλα το μήνυμα κατά των διακρίσεων.
-
«Πώς δημιουργείται ένας Ναζί», αντιναζιστικό καρτούν του Ντίσνεϋ, ε δ ώ
- «Οι εφτά νάνοι του Άουσβιτς«, δείτε ε δ ώ και διαβάστε για την συγκλονιστική ιστορία των επτά νάνων ε δ ώ, ε δ ώ και ε δ ώ
Επίσης, διαβάστε: «Οι μεγαλύτεροι αστικοί μύθοι για τους Εβραίους» ε δ ώ
Κλείνοντας όλη αυτή την αναφορά στη μνήμη και τη λήθη, ας θυμηθούμε ότι κατά πως λέει ο συγγραφέας Αύγουστος Κορτώ, ο ναζισμός δεν είναι ιδεολογία. Οι ναζί πιστεύουν μόνο σε ένα πράγμα: τον αφανισμό όσων οι ίδιοι, αυθαίρετα, ορίζουν ως ‘υπανθρώπους’. Δεν τους κατευθύνει κανένα ιδεώδες, παρά μόνον η δίψα για βία. Είναι φονιάδες που ενδύονται τον κατατρυπημένο μανδύα του τάχα μου εθνικιστή. Είναι ασυνείδητοι, επικίνδυνοι, είναι η ντροπή και το όνειδος της ανθρωπότητας.
Μην τους κάνετε τη χάρη να τους αντιμετωπίζετε με διάθεση συνομιλητή που ανταλλάσσει θεωρίες. Το ένα χιλιοστό ελευθερίας που θα τους παραχωρήσετε, θα το εκμεταλλευτούν για την καταστροφή σας. Φτάνουν πια τα άλλοθι. Όποιος λαχταρά σαν άγριο θηρίο να αιματοκυλίσει τον κόσμο δεν έχει κανένα ελαφρυντικό.
Πηγή όσον αφορά στο βιβλίο «Το δέντρο βλέπει»:Εφημερίδα «Το Βήμα» (18/11/2012)
Filed under: Έρευνα,Αποκλίνουσα Συμπεριφορά,Ανθρώπινη Ανάπτυξη,Διαφορετικότητα,Δικαιώματα Ανηλίκων,Εφηβεία,Εκπαιδευτικό Υλικό,Εμψύχωση Ομάδας,Κείμενα,Νέα για Νέους,Οικογένεια,Πες μου μια Ιστορία,Συναισθηματική Αγωγή,Τέχνη,Υγεία | Leave a comment »